-Bilateral olfaktor tomurcukların (OB) çıkarılması, depresif hastalarda ciddi davranışsal, nörokimyasal, nöroendokrin ve nöroimmun değişikliklere neden olabilir. Bununla birlikte, olfaktör bulbektominin (OBX) depresyona nasıl yol açtığı çok az bilinmektedir. Habenula çekirdekleri ve bunların bağlantıları, olfaktör sistemin efferent impulsları aracılığıyla psikomotor ve psikososyal davranışların düzenlenmesinde önemlidir. Bu nedenle, OB lezyonlarının habenüler dejenerasyona neden olup olmadığını araştırdık. Bu çalışmada, 50 sıçandan (25 dişi ve 25 erkek) bir örneklem kullandık. Bu sıçanlardan 5 erkek ve 5 dişi sıçan kontrol grubu olarak alındı. Geri kalan 40 sıçan (20 erkek ve 20 dişi sıçan) çalışma grubunu oluşturdu ve bu sıçanlarda OB düzeyinde frontal burr delikleri açıldı. 10 erkek ve 10 dişi sıçana OB koterizasyonu uygulandı (n = 10, 10; 1. çalışma grubu), 5 erkek ve 5 dişi sıçana mekanik OBX uygulandı (n = 5, 5; 2. çalışma grubu) ve geri kalan 10 sıçana (n = 5,5) hiçbir işlem yapılmadı. Her iki çalışma grubu için de 3 ay boyunca günlük olarak psikomotor hareketler, gebelik oranları ve cinsel, beslenme, maternal, sosyal ve kendini temizleme davranışları gözlemlendi. OB’leri, olfaktor korteksleri ve habenüler kompleksleri stereolojik yöntemlerle incelendi. Çalışma grubundaki tüm hayvanlarda, özellikle de koterizasyon grubundakilerde, depresyon semptomlarına benzer şekilde, anoreksiya, beslenme bozuklukları, kilo kaybı, psikomotor retardasyon, cinsel isteksizlik, kendini temizleme davranışında azalma ve sosyal etkileşimin azalması gözlendi. Kontrol grubuyla karşılaştırıldığında, çalışma gruplarındaki gebelik oranları, anne sıçan başına düşen çocuk sayısı ve doğum ağırlıkları daha düşük iken ölü doğum sayısı daha yüksekti. Gross anatomik incelemeler, çalışma gruplarındaki tüm hayvanların OB’lerinin atrofiye uğradığını ortaya koydu. Histopatolojik incelemelerde, çalışma gruplarındaki habenüler yapılarda apoptozise bağlı belirgin nöronal kayıp görüldü. OBX’li sıçanlarda, habenulada sağlıklı nöronal yoğunluğun azalması ile depresif semptomatoloji arasında bir ilişki belirledik. Koku alma bozukluklarının habenula çekirdeklerinde nöronal dejenerasyonu etkileyerek nöropsikiyatrik bozukluklara neden olabileceğini öneriyoruz.